Al bijna 140 jaar een begrip in de installatiewereld

Ik neem jullie mee in het verhaal van Theodorus van Heemstede Obelt. En dan specifiek in relatie tot Amsterdam Noord en het zwembad, de straatnaam “Badhuisweg(-kade)” en Y Towers. Theodorus van Heemstede Obelt, de grondlegger van het huidige HOMIJ, was iemand die zijn tijd ver vooruit was. Zo stond hij onder andere aan de wieg van de Nederlandse badkamer en centrale verwarming, bouwde in Amsterdam een zwembad en organiseerde daar de eerste zwemwedstrijden voor dames. Kortom, een bijzonder mensch.

Theodorus ziet op 14 april 1857 in Zwolle het levenslicht. Hij is nog een jongetje wanneer het gezin Van Heemstede Obelt naar Amsterdam vertrekt. Vader exploiteert aan de Hoogte Kadijk een scheepswerf. Op 25-jarige leeftijd begint Theodorus op 7 november 1882 een eigen loodgietersbedrijf. Dit blijkt het begin van een bloeiende periode. Vooral omdat hij zich in die periode ook al heeft gestort op de aanleg van een zwembad annex badinrichting. 

Dit bad wordt gerealiseerd aan de Amsterdamse De Ruyterkade. Het blijkt een doorslaand succes. Enorme aantallen Amsterdammers groeien op met een regelmatige duik in het zwembad of een wekelijkse wasbeurt in het badhuis. Van Heemstede Obelt wordt een begrip in het Amsterdamse.

Bouw van het zwembad

In 1881 stelt de gemeente Amsterdam water beschikbaar aan de heer Van Heemstede Obelt voor aanleg van een zwemschool in het Y langs het Oosterhoofd. De bad- en zweminrichting krijgt als adres De Ruyterkade 150; direct tegenover het hoofdkantoor van het sanitaire bedrijf van Van Heemstede Obelt. In maart 1882 wordt de bouw afgerond.

Opening ‘de Obèlt’

Op 3 april 1882 wordt Bad- en Zweminrichting Th. van Heemstede Obelt feestelijk geopend. Aanwezig zijn enkele leden van de Gemeenteraad en een groot aantal genodigden met hun dames.

De president van de Commissie van Toezicht brengt in een kort woord tot de aanwezigen hulde aan de directeur, door wiens initiatief en onder wiens leiding de inrichting tot stand is gebracht. De inrichting beschikt over een aparte afdeling voor heren en dames, die elk een geheel afzonderlijke ingang hebben. 

De herenafdeling heeft een instructiebad, een bassin voor baders en een groot bassin met springtoren voor geoefende zwemmers. De damesafdeling heeft 1 enkele kom, die met schermen is overdekt. In beide afdelingen zijn een reeks kamers voor binnenbaden, douches-, stort- en dampbaden, alle van de meest mogelijke gemakken voorzien.

Met de directie van de Havenstoombootdienst werd een overeenkomst gesloten, zodat men in enkele minuten vanaf de Dam de nieuwe bad- en zweminrichting kan bereiken. Amsterdam zou Amsterdam niet zijn als men geen alternatief voor die ellenlange naam bedacht: het wordt ‘de Obèlt’.

Voorvechter van vrouwenemancipatie, dameszwemmen op de kaart

Obelt is groot voorstander en voorvechter van het (dames)zwemmen. Daarom gelden er in zijn inrichting gelijke rechten voor dames en heren. Heel apart als je bedenkt dat de bestaande zwembaden alleen voor mannen en jongens waren. Want welk fatsoenlijk meisje toont zich in een zwembad met ontblote hals, nek, armen, voeten en kuiten aan de eerste de beste man?

Wat helemaal bijzonder is, is dat er op 11 juli 1886 voor het eerst een dameswedstrijd wordt gehouden onder auspiciën van de Hollandsche Dames Zwemclub (HDZ). Amsterdam staat op zijn kop als dit algemeen bekend wordt. Dat zal een schandalige vertoning worden! Al die blote vrouwen en meisjes in het bad. Alle schuinsmarcheerders verzamelden zich, doch Van Heemstede Obelt heeft toen direct bekend gemaakt dat alleen vrouwen en meisjes als publiek werden toegelaten.

Ondanks de negatieve reacties gaat de dameswedstrijd gewoon door, zij het met alleen vrouwen en kinderen als publiek. Twaalf zwemsters strijden tegen elkaar op de onderdelen snelzwemmen op de buik voor dames beneden de 16 jaar, snelzwemmen op de rug, fraai zwemmen, een tobbenwedstrijd en vrije oefeningen. Toch wint de zo vaak bespotte zwemsport het tenslotte, ook waar het dames- en kinderzwemmen betreft. Dit laatste kost wel enige moeite om gemeengoed te worden.

Bouw dames- en kinderzwembad

Na de wedstrijd maakt Obelt bekend dat er spoedig zal worden begonnen met de bouw van een dames- en kinderbad. In het voorjaar van 1887 wordt er een lening afgesloten voor een nieuw damesbad- en zweminrichting, welke nog in hetzelfde voorjaar geopend wordt. Dat het zwembad populair is, blijkt uit de cijfers van 1896 als ca. 14.500 bezoekers het bad bezoeken. Niet alleen de HDZ heeft hier haar clubbad, maar ook de Amsterdamse Redings Brigade. 

Gedwongen verhuizing

In 1912 werd het eerste, moderne zwembad van ons land opgeëist door de gemeentebestuur, die de locatie nodig had om in de havenbehoefte te voorzien. De gemeente verstrekte aan Van Heemstede Obelt een gunstige lening om aan de overkant van het IJ een nieuw zwembad te beginnen. Op verzoek van Heemstede Obelt werd de Galgenweg omgedoopt in Badhuisweg later Badhuiskade. Een bijzonder detail is dat het project “Y Towers” is gehuisvest aan de Badhuiskade wat zijn naam dus dankt aan Theodorus van Heemstede Obelt. De naam Galgenweg verwees naar het eeuwenoude galgenveld, waar terechtgestelde misdadigers werden opgehangen, en dat was geen prettige associatie voor een zwembad.

Het nieuwe zwembad lag vlakbij het Tolhuis en werd groots opgezet, met een binnen- en buitenbad. Deze inrichting was viermaal zo groot als het oude zwembad en beschikte over het dan grootste zwembassin van Europa.  Het kreeg een café met terrassen die uitzicht boden op het IJ. Zwembad Obelt werd geopend in 1914. Variétéartieste Heintje Davids kwam er geregeld zwemmen, maar al gauw bleek de opzet te groot en te ambitieus. ‘Obelt’ lag te ver van het centrum en werd slecht bezocht. in 1926 werd het terrein verkocht aan de Bataafse Petroleum Maatschappij. De voorloper van de Shell.

De naam Obelt leeft nog steeds voort in de zwemwereld. Theodorus van Heemstede Obelt zat jarenlang in het bestuur van de Amsterdamse Zwemclub 1870. Al sinds 1907 wordt de zilveren Obelt-Wisselbeker uitgereikt aan de winnaar van de jaarlijkse wedstrijd 200 meter zwemmen vrije slag.

Geraadpleegde bronnen die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit artikel zijn:

• Lezenoverzwemmen.nl
• V.V.O.F. Mededelingenblad Nr. 4 van augustus 2013
• https://www.theobakker.net/pdf/volewijckslanden.pdf
• HOMIJ 125 jaar onzichtbaar onmisbaar